فروریختن بخشی از برج رم هنگام مقاوم‌سازی — تحلیل فنی، پیامدها و درس‌ها

تاریخ انتشار: ۴ نوامبر ۲۰۲۵ — نویسنده: سازه‌کاران بامداد (خدمات مشاوره)

در تاریخ ۳ نوامبر ۲۰۲۵، یک اتفاق تلخ در مرکز تاریخی رم رخ داد: در جریان عملیات بازسازی و مقاوم‌سازی برج قرون‌وسطایی Torre dei Conti، بخشی از ساختار بنا دچار فروریختگی شد. این حادثه که توجه جهانی را به خود جلب کرد، علاوه بر پیامد انسانی، سوالات فنی مهمی دربارهٔ نحوهٔ ارزیابی، طراحی و نظارت بر پروژه‌های مقاوم‌سازی ساختمان‌های موجود مطرح ساخت. در این گزارش به ترتیب به شرح وقوع، پیامدها، علل محتمل فنی و راهکارهای پیشگیرانه می‌پردازیم.

آنچه رخ داد

براساس گزارش‌های بین‌المللی (Reuters، AP و The Guardian)، قسمت‌هایی از بدنهٔ بیرونی برج ناگهان فرو ریخت و در ساعت‌های بعدی بخش دیگری نیز دچار ریزش شد. در جریان این حادثه چند کارگر در محل حضور داشتند؛ یکی از آنان پس از حدود ۱۱ ساعت از زیر آوار خارج شد اما متأسفانه فوت نمود و دو نفر دیگر مجروح شدند. مقامات قضایی ایتالیا تحقیقات در خصوص احتمال سهل‌انگاری ایمنی و تخلفات احتمالی را آغاز کردند.

اهمیت بنا و سابقهٔ سازه‌ای

Torre dei Conti بنایی تاریخی متعلق به قرن سیزدهم است و در مجاورت محوطهٔ باستانی Forum Romanum قرار دارد. بنا به‌دلایل تاریخی و تغییرات محیطی متعدد، در طول قرن‌ها دستخوش تغییرات ساختاری شده و بخش‌هایی از آن پیش‌تر نیز دگرگون شده بود. چنین ویژگی‌هایی، هر پروژهٔ مقاوم‌سازی را با پیچیدگی‌های فنی و ریسک‌های منحصر به فرد مواجه می‌سازد.

پیامدهای فنی و اجرایی

حادثهٔ Torre dei Conti نشان داد که عملیات مقاوم‌سازی روی سازه‌های تاریخی یا فرسوده بدون ارزیابی جامع و حفاظت موقت می‌تواند ریسک شکست ساختاری را افزایش دهد. پیامدهای فنی این رخداد شامل موارد زیر است:

• آشکار شدن نقاط ضعف ناشناخته در مصالح و اتصالات قدیمی.
• افزایش بارهای موقتی یا ارتعاشات ناشی از تجهیزات اجرایی که می‌تواند تعادل سازه‌ای را مختل کند.
• نیاز به بازبینی روش‌های اجرای تدریجی و حفاظت موقت (shoring) پیش از عملیات برداشتن یا افزودن بار.

علل محتمل فنی

تحقیقات رسمی هنوز ادامه دارد، اما از منظر فنی می‌توان چند عامل محتمل را برشمرد:

1. ارزیابی ناکافی وضعیت ابتدایی: ممکن است آزمایش‌های لازم (آزمایش مصالح، بررسی ترک‌ها، شناسایی نشست‌های مخفی) پیش از اجرا صورت نگرفته باشد.
2. عدم طراحی حفاظت موقت مناسب: در پروژه‌های حساس، ایجاد سازه‌های موقت برای انتقال بار و جلوگیری از رانش ضروری است.
3. اجرای ناپیوسته یا تغییرات اجرایی بدون تایید سازه‌ای: هر تغییر در روش اجرا باید توسط مهندس سازه بررسی و تایید شود.
4. فقدان نظارت مستقل کیفیت: نبود کنترل‌ کیفی و نظارت مستقل می‌تواند اجرای غیراستاندارد را توجیه کند.

درس‌هایی برای پروژه‌های مقاوم‌سازی

از این حادثه می‌توان درس‌های عملی و مدیریتی فراوانی گرفت که به کاهش ریسک در پروژه‌های مشابه کمک می‌کنند:

• اجرای فاز مطالعاتی دقیق (تاریخچهٔ سازه، بازرسی میدانی، آزمایش مصالح، نقشهٔ ترک‌ها).
• طراحی حفاظت موقت و توالی اجرای کار به‌گونه‌ای که سازه در هیچ مرحله‌ای دچار عدم توازن نشود.
• مستندسازی تغییرات اجرایی و هر گونه تصمیم خارج از طراحی اولیه.
• نظارت فنی مستقل و حضور مهندس سازه در مقاطع حساس.
• آموزش ایمنی برای تیم اجرایی و وجود دستورالعمل‌های اضطراری و تخلیه کارگاه.

مسائل حقوقی و بیمه‌ای

حوادثی از این دست معمولاً منجر به تحقیقات قضایی در خصوص سهل‌انگاری و مسئولیت‌پذیری می‌شود. علاوه بر پیگیری کیفری، ابعاد بیمه‌ای پروژه (پوشش مسئولیت پیمانکار، بیمهٔ مسؤولیت حرفه‌ای برای مهندسین ناظر، بیمهٔ مصالح و تجهیزات) نیز بررسی و بازبینی خواهد شد. کارفرمایان باید پیش از آغاز پروژه‌ها، پوشش‌های بیمه‌ای متناسب را تهیه نمایند.

پیشنهادهای عملی برای مالکان و مدیران پروژه

اگر مالک یا مجری پروژه‌ای هستید که شامل مقاوم‌سازی یا بازسازی ساختمان‌های موجود می‌شود، پیشنهاد می‌کنیم:

• قبل از انعقاد قرارداد، درخواست گزارش ارزیابی سازهٔ کامل کنید.
• در قرارداد بندهای مشخص برای نظارت فنی مستقل و توقف کار در صورت شناسایی خطر اضافه کنید.
• از پیمانکاران با سابقهٔ کار در پروژه‌های تاریخی استفاده نمایید و گواهی‌های صلاحیت بخواهید.
• برنامهٔ مدیریت ایمنی کارگاه و ERP (برنامه واکنش اضطراری) را پیش از آغاز اجرا تدوین کنید.

جمع‌بندی

سقوط جزئی Torre dei Conti در رم، هشداری روشن برای همهٔ فعالان حوزهٔ مقاوم‌سازی است: پروژه‌های بازسازی و مقاوم‌سازی، به‌ویژه روی بناهای تاریخی و سازه‌های فرسوده، نیازمند مطالعات فنی عمیق، طراحی حفاظت موقت، نظارت مستقل و مدیریت ریسک جامع هستند. در فضای فعلی که حساسیت عمومی و پیگیری رسانه‌ای بالاست، رعایت دقیق استانداردها نه تنها ایمنی جانی را تضمین می‌کند بلکه از پیامدهای حقوقی و اقتصادی سنگین نیز جلوگیری می‌نماید. در این مسیر، خدمات مشاوره‌ای تخصصی می‌تواند نقش کلیدی داشته باشد.