تفاوت EOP و ERP در مدیریت بحران؛ راهکارهای عملی برای تابآوری سازمانها
در لحظات بحرانی—زلزله، آتشسوزی یا حادثهٔ صنعتی—سرعت و کیفیت تصمیمگیری تعیینکنندهٔ پیامدهاست. دو سند محوری که باید پیش از هر چیز آماده باشند تا سازمانها بتوانند واکنش بهتری نشان دهند، برنامه عملیات اضطراری (EOP) و برنامه واکنش اضطراری (ERP) هستند. هرچند هر دو برای مدیریت بحران بهکار میروند، اما در هدف، دامنه و نحوهٔ اجرا تفاوتهای قابلتوجهی دارند؛ دانشی که مدیران و مهندسان ایمنی باید به آن مسلط باشند.
تعریف کوتاه: EOP در برابر ERP
EOP یک برنامهٔ راهبردی و کلان است که چارچوب مدیریت بحران در سطح سازمان یا نهاد را مشخص میکند؛ شامل ساختار فرماندهی، سیاستهای تخصیص منابع، روشهای ارتباط با نهادهای خارج از سازمان و طرح بازتوانی. به عبارت دیگر، EOP به «چه باید شود» میپردازد.
ERP اما عملیاتی و تاکتیکی است؛ یک لیست دستورالعملهای اجرایی که در دقیقهها و ساعتهای اولیهٔ حادثه باید اجرا شود: مسیرهای خروج، نقاط تجمع، فهرست تماسهای فوری، روشهای قطع برق یا گاز و اقدامات نجات اولیه. ERP پاسخ به این سؤال است که «الآن چه باید کرد».
مقایسه در سه بعد: هدف، مقیاس و مخاطب
بهطور خلاصه، EOP نقشهٔ راهبردی است و مخاطبین آن مدیران و فرماندهان بحراناند؛ ERP اما یک ابزار اجرایی برای کارکنان میدانی و تیمهای واکنش اولیه است. EOP برای همهٔ انواع خطرات طراحی میشود، اما ERP معمولاً مختص یک محل یا سناریوی مشخص است.
مثال کاربردی
شهرداری یک شهر یک EOP فراگیر دارد که هماهنگی بین اورژانس، آتشنشانی و مدیریت شهری را مشخص میکند؛ اما هر بیمارستان یا مدرسه در آن شهر باید یک ERP مخصوص داشته باشد تا پرسنل بدانند در هنگام آتشسوزی یا زلزله دقیقاً چه کار کنند.
محتوا و ساختار: چه چیزهایی در هر سند میآیند؟
EOP شامل مواردی مانند ساختار فرماندهی، سیاستهای تداوم کسبوکار، نحوهٔ تخصیص منابع میان بخشها، و برنامههای بازسازی بلندمدت است. ERP شامل نقشههای مسیر خروج، نقاط تجمع، فهرستهای تماس فوری، رویههای خاموشسازی تجهیزات و چکلیستهای گامبهگام است.
آموزش، مانور و فرهنگ سازمانی
اسناد بدون آموزش و تمرین بیفایدهاند. مانورهای دورهای، آموزش نقشمحور و مستندسازی درسآموختهها باعث میشود که اجرای ERP به رفتاری خودکار و هماهنگ تبدیل شود. پیشنهاد بینالمللی این است که مانورهای تخلیه حداقل دو بار در سال برگزار و نتایج ثبت و تحلیل شوند.
چگونه EOP و ERP با هم تکمیل میشوند؟
داشتن فقط EOP یا فقط ERP کافی نیست. EOP چارچوب هماهنگی و تخصیص منابع را فراهم میآورد، اما در میدان حادثه ERP است که کارها را پیش میبرد. هر دو باید همزمان تدوین، آزمایش و بازنگری شوند تا سازمان به سطح مناسبی از تابآوری برسد.
اقدامات عملی فوری و راهبردی
کوتاهمدت (عملیاتی)
- نصب نقشههای مسیر خروج در نقاط کلیدی ساختمان.
- آموزش تیم واکنش اولیه و تعیین رهبران هر شیفت.
- تهیه پکهای امدادی و تجهیزات اولیه در هر طبقه.
- برگزاری مانور تخلیه حداقل دو بار در سال.
بلندمدت (ساختاری و مدیریتی)
- بازنگری دورهای EOP و انطباق آن با درسآموختهها.
- تدوین ERP اختصاصی برای هر سایت با تکیه بر تحلیل ریسک سازهای.
- سرمایهگذاری در بهسازی و مقاومسازی سازهها برای افزایش ایمنی.
- ایجاد سازوکار گزارشدهی و پایش عملکرد دائمی.
چکلیست سریع برای تدوین ERP
- فهرست افراد کلیدی و جایگزینها
- نقشههای مسیر خروج و نقاط تجمع
- روشهای اطلاعرسانی و اعلان اضطراری
- پروتکل ایمنسازی تجهیزات حیاتی (گاز، برق)
- رویۀ مدیریت افراد آسیبپذیر (سالمندان، کودکان، معلولان)
پیوندهای داخلی مرتبط (برای هدایت کاربر)
منابع و مراجع معتبر
- FEMA — CPG 101
- ISO 22320 — Incident response
- OSHA — Evacuation Plans
- IFRC — Emergency response guidance
بدون دیدگاه